با افزایش سن ضرورت انجام معاینات پزشکی به صورت منظم افزایش پیدا می کند. با انجام آزمایشات غربالگری مربوط به برخی از شایع ترین بیماری های موجود در جامعه از جمله سرطان پستان، سرطان دهانه رحم و سرطان روده به خصوص در افراد بدون علامت تا حدود بسیار زیادی می توان از مرگ و میر ناشی از این بیماری ها پیشگیری کرد.
در این بخش برخی از مهم ترین بیماری ها و آزمایشات غربالگری مربوط به بزرگسالان معرفی می شود
از آنجایی که سرطان پستان شایع ترین سرطان موجود میان زنان می باشد، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. احتمال ابتلا به سرطان پستان با افزایش سن افزایش می یابد. این سرطان به صورت متناوب در حال افزایش می باشد.
هدف از غربالگری سرطان پستان شناسایی آن در مراحل اولیه در افراد بدون علامت می باشد. در صورت شناسایی این بیماری در مراحل اولیه، احتمال درمان آن نیز افزایش می یابد. میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری امروزه نسبت به سال های گذشته کاهش پیدا کرده است. رایج ترین روش شناسایی این سرطان ماموگرافی می باشد، در ادامه رایج ترین روش های تشخیص سرطان پستان معرفی خواهد شد.
ماموگرافی: ماموگرافی نوعی عکس برداری تشخیصی محسوب می شود که از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر با دقت بالا از بافت نرم پستان استفاده می شود. برای بسیاری از زنان، ماموگرافی بهترین راه برای تشخیص زودهنگام سرطان سینه است و فواید آن (کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان) به حدی است که می توان از مضرات اشعه ایکس در این روش تشخیصی چشم پوشی کرد. زنان بالای 40 سال حداقل هر سال و حداکثر هر دو سال یکبار می توانند ماموگرافی انجام دهند.
ام آر آی (MRI): در ام آر آی از آهن ربا و امواج رادیویی برای گرفتن عکس از پستان استفاده می شود. از این روش در کنار ماموگرافی برای غربالگری زنانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه هستند استفاده می شود. این روش هرگز نباید جایگزین ماموگرافی شود، اما بسته به شرایط می تواند در کنار ماموگرافی تجویز شود.
سونوگرافی: سونوگرافی به خودی خود برای غربالگری سرطان سینه کاربرد ندارد زیرا دقت ماموگرافی را ندارد و ممکن است قادر به تشخیص برخی از علایم اولیه سرطان پستان نباشد. از سونوگرافی برای مواقعی استفاده می شود که نتایج ماموگرافی غیرعادی باشد و نیاز به بررسی های بیشتری برای تشخیص دقیق تر باشد. برای زنان باردار یا زیر 25 سال نیز تجویز می شود.
معاینه با دست: در این روش، متخصص با استفاده از دستان خود جهت احساس توده یا تغییرات دیگر استفاده می کند.
بسیاری از مرگ و میرهای ناشی از سرطان دهانه رحم با غربالگری و تشخیص این بیماری در مراحل اولیه، قابل درمان و قابل پیشگیری است. تشخیص و درمان ضایعات پیش سرطانی یافت شده در آزمایش می تواند از سرطان دهانه رحم پیشگیری کند.
آزمایش پاپ اسمیر و آزمایش سیتولوژی در محیط مایع (LBC): در این دو نوع آزمایش به منظور انجام غربالگری دهانه‌رحم، از سلول‌های موجود روی سطح دهانه‌ی (گردن) رحم نمونه‌برداری می‌شود و سلول های برداشته شده جهت تشخیص تغییرات غیرعادی مورد بررسی قرار می گیرند.
زنان 25 تا 65 سال واجد شرایط برای انجام این آزمایش می باشند. بسته به وضعیت سلامت فرد و سن افراد، هر سه، پنج یا ده سال یکبار انجام این آزمایش توصیه می شود. در صورتی که جواب سه آزمایش آخر LBC برای زنان 65 ساله یا بالاتر منفی بوده باشد، انجام آزمایش برای آنان متوقف خواهد شد در غیر این صورت انجام آزمایش در بازه های زمانی منظم ادمه پیدا خواهد کرد.
پوشش روده از سلول های در حال تجدید ساخته شده است. گاهی اوقات این سلول ها خیلی سریع رشد می کنند و مجموعه ای از سلول ها را تشکیل می دهند که به پولیپ روده معروف هستند (گاهی اوقات به عنوان آدنوم شناخته می شود). پولیپ ها سرطان روده نیستند (آنها معمولاً خوش خیم هستند)، اما اگر برداشته نشوند، می توانند در طی چند سال سرطانی شده و به دیگر نواحی بدن نیز گسترش یابند.
انجام آزمایشات غربالگری برای افراد بالای 50 سال به میزان قابل توجهی از میزان مرگ و میر ناشی از سرطان روده می کاهد. در فرآیند غربالگری این نوع سرطان، روده از لحاظ وجود یا عدم وجود پولیپ مورد بررسی قرار می گیرد و در صورتی که در روده پولیپ شناسایی شود، برداشته می شود. از جمله مهمترین آزمایشات غربالگری برای سرطان روده شامل موارد ذیل می باشد:
کولونوسکوپی: کولونوسکوپی بررسی محیط درون روده از طریق ورود یک لوله پلاستیکی انعطاف پذیر دارای نور و دوربین از مقعد به روده می باشد. بازه های زمانی (هر ده سال یا هر پنج سال یکبار یا …) جهت انجام کولونوسکوپی برای هر فرد بسته به وضعیت سلامت فرد، سن و سابقه خانوادگی سرطان متفاوت می باشد. پزشک با بررسی دقیق وضعیت بیمار تعیین می کند که وی، هر چند وقت یکبار جهت انجام کولونوسکوپی باید به مراکز درمانی مراجعه کند.
اما به صورت میانگین توصیه می شود که همه افراد بالای 50 سال حداکثر هر ده سال یکبار حتماً کولونوسکوپی انجام دهند.
آزمایش خون مخفی در مدفوع (FIT, FOBT): بررسی نمونه های مدفوع از نظر وجود خون پنهان (مخفی) یکی دیگر از روش های غربالگری سرطان روده می باشد. خون مخفی در مدفوع ممکن است نشان دهنده سرطان روده بزرگ یا پولیپ در روده بزرگ یا راست روده باشد. برای بالاترین میزان اثرگذاری توصیه می شود که این آزمایش حداقل یک بار در طول سال به صورت مداوم انجام شود. به علت این که همه سرطان ها یا پولیپ ها خونریزی ندارند. نمی توان این روش را جایگزینی برای کولونوسکوپی دانست.
در صورت ابتلا به دیابت یا قند خون، بدن انسولین کافی تولید نمی کند یا نمی تواند آنطور که باید از انسولین استفاده کند. وقتی انسولین کافی وجود نداشته باشد یا سلول‌ها به انسولین پاسخ ندهند، قند خون، بیش از حد افزایش پیدا می کند و با گذشت زمان باعث مشکلات سلامتی جدی مانند بیماری قلبی، از دست دادن بینایی و بیماری کلیوی می شود.
این نوع غربالگری به عنوان یک غربالگری عمومی شناخته نمی شود، اما به علت عوارضی که این بیماری به همراه دارد توصیه می شود افراد بالای 50 سال حتماً در بازه های زمانی معین میزان قند خون خود را بررسی کنند. میزان قند خون از طریق یک آزمایش خون ساده یا با استفاده از دستگاه های کنترل قند خون خانگی قابل تشخیص می باشد.
افرادی که معرض خطر ابتلا به دیابت هستند:
- زنانی که قبلاً مبتلا به دیابت بارداری بوده اند؛
- زنان دارای اضافه وزن که دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز هستند؛
- افرادی که در مرحله پیش دیابت قرار دارند.
انواع آزمایشات خون جهت تشخیص میزان قند خون شامل موارد زیر می باشد:
- هموگلوبین A1c (HbA1C)
- قند خون ناشتا (FBS)
- آزمایش غربالگری گلوکوز (GST)
- آزمایش تحمل گلوکوز (OGTT/ GTT)
خطر حملات قلبی با افزایش سن افزایش می یابد. مردان 45 ساله و بالاتر و زنان 55 ساله و بالاتر اغلب در معرض خطر قابل ملاحظه ای قرار دارند.
عوامل خطر ابتلا به بیماری های قلبی شامل موارد ذیل هستند:
- دیابت
- اضافه وزن
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- مصرف سیگار
- افزایش سن
- سابقه خانوادگی
برخی عوامل خطر از جمله، افزایش سن و سابقه خانوادگی را نمی توان کنترل کرد اما با کمی تغییر در سبک زندگی می توان بقیه موارد را کنترل کرد. افرادی که دارای فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت هستند با مراجعات منظم به پزشک خود، انجام آزمایشات لازم در بازه های زمانی منظم و پیروی از توصیه های پزشک می توانند بیماری های خود را کنترل کنند.
